Ανακάλυψη:Δύο νέα ποιήματα της Σαπφούς

Τα 2 ποιήματα ήρθαν στο φως όταν ο ιδιοκτήτης ενός αρχαίου φθαρμένου παπύρου, που χρονολογείται στον 3ο αιώνα μ.Χ., συμβουλεύτηκε το γνωστό μελετητή Dirk Obbink, σχετικά με την ελληνική γραφή που διακρινόταν σε αυτόν. 

Ο Δρ Obbink, παγκοσμίου φήμης παπυρολόγος, γρήγορα συνειδητοποίησε τη σημασία του παπύρου -περιείχε 2 άγνωστα ποιήματα της Σαπφούς!

Το άρθρο που ετοίμασε ο διάσημος μελετητής, το οποίο περιλαμβάνει μεταγραφή των ποιημάτων, θα δημοσιευτεί στο επιστημονικό περιοδικό Zeitschrift fur Papyrologie und Epigraphik την ερχόμενη άνοιξη, αλλά η online έκδοση είναι ήδη διαθέσιμη .

Παρά τη φήμη της Σαπφούς στην αρχαιότητα και την τεράστια λογοτεχνική παραγωγή της, μόνο ένα πλήρες ποίημά της σώζεται σήμερα, μαζί με τμήματα τεσσάρων ακόμα -και μάλιστα το ένα από αυτά ανακτήθηκε μόλις το 2004, πάλι από θραύσματα παπύρων. 

Η νέα ανακάλυψη του Δρ Obbink προσθέτει ένα πολύτιμο πλήρες 6ο ποίημα στο σώμα των σωζόμενων έργων της Σαπφούς.
 

«Η νέα Σαπφώ κόβει την ανάσα», είπε ο Albert Henrichs, καθηγητής του Χάρβαρντ ο οποίος εξέτασε τον πάπυρο με τον Δρ Obbink. «Είναι ο καλύτερα διατηρημένος πάπυρος της Σαπφούς μέχρι σήμερα, με μόνο λίγα γράμματα που έπρεπε να αποκατασταθούν στο πρώτο ποίημα και ούτε μία λέξη υπό αμφισβήτηση. Το περιεχόμενό του είναι εξίσου συναρπαστικό».

Βρέθηκε επίσης, ένα 7ο ποίημα σε χειρότερη κατάσταση.

                                 

                          

O πάπυρος έχει μήκος 18,2 επί 10,8 εκατοστά. Τα 2 ποιήματα έχουν έκταση 20 σειρές και 9 σειρές, αντίστοιχα. Εικοσιδύο σειρές έχουν διατηρηθεί ακέραιες, ενώ λείπουν από 3 έως 6 γράμματα από την αρχή και το τέλος 7 σειρών. 
Ο πάπυρος χρονολογείται στον 3ο αιώνα μ.Χ., σχεδόν μια χιλιετία αφού πρωτοέγραψε η Σαπφώ.
Το 1ο (και πιο πλήρες) από τα 2 ανακτηθέντα ποιήματα, σημειώνει ο Καθ. Henrichs, αναφέρεται στον Χάραξο και τον Λάριχο, ονόματα που αρχαίες πηγές αποδίδουν σε δύο εκ των τριών αδελφών της Σαπφούς, αλλά ποτέ πριν δεν είχαν βρεθεί στα γραπτά της. «Θα υπάρξουν ατέρμονες συζητήσεις σχετικά το Χάραξο και το Λάριχο, οι οποίοι μπορεί να είναι ή να μην είναι αδέλφια της Σαπφούς», σχολίασε ο καθηγητής Henrichs.
Ένα σημαντικό στοιχείο είναι η σαφής αναφορά στο ποίημα στην ιδιότητα του Χάραξου ως εμπόρου. 
Ο ιστορικός Ηρόδοτος, γράφοντας περίπου δύο αιώνες μετά την Σαπφώ, επίσης περιγράφει το Χάραξο ως έμπορο, έναν άνθρωπο που ταξίδεψε στην Αίγυπτο, όπου ξόδεψε μια περιουσία για να αγοράσει την ελευθερία της Ροδόπης, μιας όμορφης σκλάβας που είχε ερωτευτεί. 
Μετά την επιστροφή του στο σπίτι, σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, η Σαπφώ χλεύασε βάναυσα τον έρωτα του αδελφού της σε ένα από τα ποιήματά της.

Το συγκεκριμένο ποίημα δεν είναι χλευαστικό, αλλά αφορά την ανησυχία 2 ατόμων για την επιτυχία του τελευταίου θαλάσσιου ταξιδιού του Χάραξου. Ο ομιλητής -ίσως η ίδια η Σαπφώ, αν και οι αρχικοί στίχοι του ποιήματος που απουσιάζουν δεν το καθιστούν σαφές-, συμβουλεύει ότι μια προσευχή στην Ήρα θα ήταν ο καλύτερος τρόπος για να εξασφαλιστεί αυτή η επιτυχία και επεκτείνεται στη δύναμη των θεών να βοηθούν τους αγαπημένους τους.
Η τελευταία στροφή του ποιήματος μιλά για το Λάριχο, κατά πάσα πιθανότητα το μικρότερο αδερφό της Σαπφούς, για τον οποίο ελπίζει ότι «θα γίνει άνδρας, απελευθερώνοντάς μας [την οικογένεια της Σαπφούς;] από την τόση στενοχώρια».
Μια οριζόντια γραμμή στον πάπυρο σημαίνει το τέλος του ποιήματος και την αρχή του επόμενου, το οποίο απευθύνεται στη θεά Αφροδίτη. Μόνο διάσπαρτες λέξεις από αυτό το δεύτερο ποίημα μπορούν να ανακτηθούν από τον πάπυρο, το οποίο γίνεται όλο και πιο δυσανάγνωστο προς το τέλος. Αν κρίνουμε από όσα είναι ήδη γνωστά για την ποίηση της Σαπφούς, το ποίημα αυτό μπορεί να αποτελεί ένα αίτημα για βοήθεια της Σαπφούς προς τη θεά Αφροδίτη στην κατάκτηση του αγαπημένου της (που μπορεί να είναι άνδρας ή γυναίκα).

Τα δύο ποιήματα μοιράζονται ένα κοινό μέτρο, τη λεγόμενη «σαπφική στροφή», μια μορφή στίχου που ίσως επινοήθηκε από την Σαπφώ και σήμερα φέρει το όνομά της. Συγκεκριμένα, οι στροφές αποτελούνται από τέσσερις σειρές η κάθεμία, με την 4η να είναι σημαντικά πιο σύντομη από τις πρώτες 3.

Και τα 2 ποιήματα ανήκουν στο 1ο από τα 9 ποιητικά βιβλία της Σαπφούς και η ανάκτησή τους δίνει μια σαφέστερη εικόνα της δομής τους στους μελετητές.
«Όλα τα ποιήματα του πρώτου βιβλίου της Σαπφούς φαίνεται να αφορούν 1) την οικογένεια, βιογραφικά στοιχεία ή/και τη λατρεία, για τους ενήλικες, 2) το ανεκπλήρωτο πάθος για τους εφήβους, προσφέροντας ένα παράθυρο στην ενήλικη εμπειρία, μιας και η ποιήτρια φαίνεται να έχει ζήσει επανειλημμένα ανάλογες εμπειρίες στο παρελθόν» γράφει ο Δρ Obbink.

Η Σαπφώ έγραψε σε μια διάλεκτο της ελληνικής γλώσσας που ονομάζεται Αιολική, σημαντικά διαφορετική ηχητικά και ορθογραφικά από την αττική που αργότερα καθιερώθηκε. Ο πάπυρος περιέχει μερικά σημάδια με τα οποία ένας γραφέας, κρίνοντας ότι η Αιολική Ελληνική μπορεί να μην ήταν γνωστή στους αναγνώστες, έδινε βοήθειες για τη σωστή προφορά των λέξεων.
Επίσης, φέρει τα σημάδια από ένα αρχαίο δάκρυ και την προσπάθεια συγκόλλησης του παπύρου με ταινία σε σημείο όπου είχε αλλοιωθεί.

Ο γραφικός χαρακτήρας του παπύρου επέτρεψε στο Δρ Obbink να τον τοποθετήσει χρονικά στα τέλη του 2ου ή 3ου αιώνα μ.Χ. Ευτυχώς... Λίγο αργότερα τα γραμμένα στην Αιολική και σε άλλες μη τυποποιημένες διαλέκτους κείμενα άρχισαν να εξαφανίζονται στον ελληνικό κόσμο, καθώς η προσοχή των εκπαιδευτικών και των αντιγραφέων άρχισε να επικεντρώνεται όλο και περισσότερο στους Αττικούς συγγραφείς.

Έργα που σταδιακά εξαφανίστηκαν με το πέρας των χρόνων αλλά λόγω αυτής της αντιγραφικής πρακτικής των μελετητών μπορούν ακόμα να ανακτηθούν σε παλιούς πάπυρους εκείνης της εποχής. Η Αίγυπτος, πατρίδα σημαντικής ελληνόφωνης κοινότητας, υπήρξε η πηγή των περισσότερων παπύρων τέτοιου είδους, δεδομένου ότι σε ξηρό κλίμα, ακόμη και φυτικής προέλευσης υλικά μπορεί να επιβιώσουν ανέπαφα. Μια αιγυπτιακή πόλη, η οποία ονομάζεται Οξύρρυγχος, όπου χιλιάδες πάπυροι ανακτήθηκαν από μια αρχαία χωματερή, αποκάλυψε θραύσματα πολλών έως τότε εξαφανισμένων κειμένων και ο Δρ Obbink, επικεφαλής του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης για το Oxyrynchus Papyrus Project, έπαιξε ηγετικό ρόλο στην αποκρυπτογράφηση του περιεχόμενού τους.
Ο πάπυρος με τα έργα της Σαπφούς πιθανώς να προήλθε από την Αίγυπτο και ίσως και από την Οξύρρυγχο, αλλά η προέλευσή του μπορεί ποτέ να μην εξακριβωθεί. Μερικά σημαντικά αρχαία κείμενα "ανακαλύφθηκαν" όχι από αρχαιολογικές ανασκαφές, αλλά στην ακμάζουσα μαύρη αγορά για παπύρους σε παζάρια και καταστήματα αρχαιοτήτων. Αναμφίβολα κι άλλα σημαντικά λογοτεχνικά κείμενα βρίσκονται ακόμα σε τέτοια μέρη, τα οποία οι μελετήτες ελπίζουν να βρουν την ίδια τύχη που είχε ο πάπυρος με τα ποιήματα της Σαπφούς.

Σημείωση: Η 1η φωτογραφία ΔΕΝ απεικονίζει το νέο πάπυρο, αλλά παλαιότερο εύρημα ποιήματος της Σαπφούς. Μέχρι σήμερα, δεν έχει δοθεί στη δημοσιότητα το υλικό.

Με πληροφορίες από την προ-δημοσίευση του paper και το thedailybeast.com.


 

Η Σαπφώ 

(Αιολική διάλεκτος Ψαπφώ) Eλληνίδα λυρική ποιήτρια από τη Λέσβο ( 630 - 570 π.Χ.).
Υπήρξε μιας από τις πιο ξακουστές ποιήτριες της εποχής της, με τη φήμη της να φθάνει ακέραιη μέχρι σήμερα. Για την προσωπική της ζωή δεν έναι πολλά γνωστά, όμως από κάποιες περιγραφές το όνομά της ταυτίστηκε με τον ομοφυλλοφιλικό έρωτα των γυναικών.Ο φιλόσοφος Μάξιμος ο Τύριος (β΄ μισό του 2ου μ.Χ. αι.), την περιγράφει ως μικρόσωμη και μελαχρινή («μικρά και μέλαινα»). Ο Πλάτων την ονομάζει «σοφή» και «δέκατη Μούσα», ο Ανακρέων «ηδυμελή», ο Λουκιανός «μελιxρόν αύχημα Λεσβίων» οι Ιουλιανός και Αντίπατρος «θηλυκό Όμηρο» και «τιμή Λεσβίων γυναικών», ενώ ο Στράβων «θαυμαστόν τέρας». Ο Οράτιος στη 2η ωδή του μας λέει ότι «ακόμα και οι νεκροί στον κάτω κόσμο ακούν τα τραγούδια της με θαυμασμό σε ιερή σιγή». Ο επίσης Μυτιληνιός Οδυσσέας Ελύτης την “περιέγραφε” σαν μια «μακρινή εξαδέλφη» με την οποία μεγάλωσαν παίζοντας «στους ίδιους κήπους, γύρω από τις ίδιες ροδιές, πάνω απ τις ίδιες στέρνες». 
Μετά τον θάνατό της στην πατρίδα της Λέσβο έκοψαν νόμισμα με τη μορφή της. Στις Συρακούσες και στην Πέργαμο στήθηκαν αγάλματά της, ενώ στις Συρακούσες κατασκευάστηκε και ένα κενοτάφιο σε ανάμνησή της.
 
Εγραψε ερωτικά ποιήματα, ύμνους στους θεούς και επιθαλάμια (τραγούδια του γάμου). Αρκετοί από τους στίχους της μαρτυρούν έντονο ερωτισμό και λυρισμό. Από τα ποιήματά της, που συνέλεξαν οι Αλεξανδρινοί και δημοσίευσαν σε βιβλία, τα πιο διάσημα ήταν οι Ύμνοι και τα Επιθαλάμια. «Ίσως κανένας άλλος λογοτέχνης δεν μπορεί να συγκριθεί με τη Σαπφώ στην ομορφιά της σκέψης, στον μελωδικό της στίχο και στην ένταση των αισθημάτων της».

Εκτός από μικρά αποσπάσματα, έχουν διασωθεί ολόκληρα μόνο ένας Ύμνος στην Αφροδίτη («Ποικιλόθρον αθάνατ Αφροδίτα»), η Ωδή «Ότωι τις έραται» και ένα αναφερόμενο στο μύθο της Ηούς (Αυγής) και του Τιθωνού, που ανακαλύφθηκε από αποκατάσταση παπύρου της Οξυρρύγχου και εκδόθηκε το 2005.
 

Φυσικά, υπάρχουν μεταφρασμένα στις περισσότερες ευρωπαϊκές γλώσσες.


«Ομορφόθρονη αθάνατη Αφροδίτη,
κόρη του Δία, σου δέομαι, δολοπλέχτρα,
με πίκρες και καημούς μη, Δέσποινα,
παιδεύεις την ψυχή μου.

Μα έλα μου, αν και κάποτε από πέρα
το κάλεσμά μου όμοι αγροικώντας,
ήρθες, το πατρικό παλάτι αφήνοντας,
και το χρυσό σου αμάξι
ζεύοντας κι όμορφα στρουθιά πετώντας
γοργά στη γή σ΄εφέρανε τη μαύρη
παντ΄απ΄τον ουρανό με φτεροκόπημα
πυκνό μες΄τον αιθέρα.

Κι΄ως έφτασαν ταχιά, χαμογελώντας
με την αθάνατη όψη, ω μακαρία,
με ρώτησες σαν τι και πάλι να παθα
τι σε καλω κοντά μου.
τι λαχταρά η ψυχή μου η φρενιασμένη
τόσο πολύ να γίνει: -Ποια και πάλι
θες η Πειθώ να΄φέρει στην αγάπη σου;
Σαπφώ, ποια σ αδικάει;

Γιατί αν φεύγει, γοργά από πίσω θα ρθει,
κι΄αν δεν παίρνει σου δώρα, θα σου φέρει
τωρ΄αν δεν σ΄αγαπάει, θα σ΄αγαπήσει
και δίχως να το θέλει.

Ω! έλα μου και τώρα, κι΄απ΄τις μαύρες
τις έγνοιες λύσε με, και ό,τι ν΄αληθέψει
ποθεί η ψυχή μου, τέλεσ το, κι΄ατή σου
συ γίνε ο βοηθός μου.»

(Μετάφραση ο  Π. Λεκατσάς)
 
Η προσωπική της ζωή 
  Γεννήθηκε, πιθανότατα, στην Ερεσό της Λέσβου από τον Σκαμανδρώνυμο και την Κλεΐ. Σύμφωνα με τα στοιχεία είχε 3 αδελφούς, τον Λάριχο, τον Χάραξο και τον Ευρύγιο. 
Σύμφωνα με το βυζαντινό λεξικό Σούδα, πιθανότατα παντρεύτηκε έναν πλούσιο από την Άνδρο, τον Κερκύλα, με τον οποίο απέκτησε μια κόρη, που -όπως το έθιμο ήδη πρόσταζε- πήρε το όνομα της μητέρας της Σαπφούς, Κλεΐδα.
Λόγω πολιτικών αναταραχών στη Λέσβο που οδήγησαν την αριστοκρατία του νησιού σε εξορία, η Σαπφώ κατέφυγε προσωρινά στη Σικελία. Μετά την κατάλυση της τυραννίας, επί Πιττακού του Μυτιληναίου, γύρισε στη Μυτιλήνη. Συγκέντρωσε γύρω της νεαρές όμορφες φίλες από την αριστοκρατία του νησιού και των μικρασιατικών πόλεων, για να τους διδάξει τις τέχνες της μουσικής και της ποίησης, στην υπηρεσία της Αφροδίτης και των Μουσών.
Μαρτυρείται ότι και άλλες γυναίκες της εποχής διατηρούσαν τέτοιου είδους ωδεία. Όμως η σχέση της Σαπφούς με τις μαθήτριές της θεωρήθηκε αργότερα απρεπής, επειδή «είχε και ερωτικές διαστάσεις» και γι αυτό έμεινε στην ιστορία ως «λεσβιακός έρως». Σε μεταγενέστερη εποχή, Οι Αττικοί κωμωδιογράφοι, αρκετά αργότερα, τη δυσφήμησαν για ομοφυλοφιλικές τάσεις (εξ ου και ο όρος λεσβία).
Μολονότι κανένας από τους συγγραφείς δεν αναφέρει κάτι σχετικό μέχρι την εποχή του Αριστοτέλη, οι κρίσεις αυτές για τη Σαπφώ επικράτησαν. Μάλιστα αναφέρεται ότι η Σαπφώ είχε ερωτευθεί την Ατθίδα, την Τελέσιππα και τη Μεγάρα. Σύγχρονοί μας μελετητές εκφράζουν αμφιβολίες για το αν η Σαπφώ ήταν όντως “λεσβία”.

πηγή: